2ο Δημοτικό Σχολείο Αιγινίου

Η περίπτωση του 2ου Δημοτικού Σχολείου Αιγινίου 1949-1967

Το Αιγίνιο είναι σήμερα μια κωμόπολη με 5.000 κατοίκους. Γεωγραφικά υπάγεται στο Νομό Πιερίας και μάλιστα στο βόρειο τμήμα του, νότια του Αλιάκμονα, δυτικά του Θερμαϊκού κόλπου, στους πρόποδες των Πιερίων ορέων.

Ιστορείται ως Αιγίνιο, από τον Πλίνιο το νεότερο, που αντιστάθηκε στους Ρωμαίους μετά τη μάχη της Πύδνας και καταστράφηκε. Δεν γνωρίζουμε αν ξανακατοικήθηκε μέχρι τα τέλη του 19ου αι. διότι ατυχώς οι ξένοι περιηγητές παρακάμπτουν την περιοχή διαπλέοντας από Θεσσαλονίκη στη Μεθώνη και αντίστροφα.

Στις αρχές του 20ου αι. συναντάται ως «Λιμπάνοβο» που ετυμολογικά πιθανώς προκύπτει από μια των παρακάτω εκδοχών: α) «λιμπάνω βουν», το μέρος για βόδια που βοσκούν,β) λιμάνι +novous, λατ. (νέο), γ) «λίμπα» σλαβ. (μέρος, επίπεδο) + novous.

Πρώτη γραπτή μαρτυρία περί της ύπαρξης του οικισμού είναι του Ν.Θ.Σχοινά, 1986, αξιωματικού του ελληνικού στρατού, που στάλθηκε να συλλέξει πληροφορίες για την υπόδουλη Μακεδονία μεσούντος του Μακεδονικού ζητήματος και ενόψει του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα 1912-13. «Από του Ελευθεροχωρίου ……. Λιμπάνοβον, τσιφλίκιον παρά τον Αλιάκμονα…., 50-60 οικογενείας οθωμανικάς…….. 60-70 χριστιανικάς, υποζύγια και τροφάς εν αφθονία απέχει μία ώρα της ακτής και ¼ της ώρας από Μήλοβον  (Μυλοβός>Μ. Γέφυρα) τσιφλίκιον υπό 80 οικογενειών χριστιανικών με ιδιόκτητον σχεδίαν (περαταριάν).

Ιστορείται, επίσης, από τον Β.Δ. Ζώτο-Μολοσσό, 1887, με το όνομα Λιμπάνοβο και πληθυσμό 200 οικογένειες. Ανήκει στον Καζά Αικατερίνης που αποτελεί τμήμα του Βιλαετίου Θεσσαλονίκης (σαντζάκι) κατά του τελευταίους χρόνους της Τουρκοκρατίας. Ο Καζάς Αικατερίνης φαίνεται να διατηρεί στα τέλη του 19ου αι. (στατιστική καταγραφή 1894-95) σχολεία 33, διδάσκοντες 41, μαθητές 2125, Δημοτικά 14, δασκάλους 22, μαθητές 1498, παρθεναγωγεία 2, διδ/σαι 2, μαθήτριες 105, νηπιαγωγεία 4, διδ/σαι 4, μαθητές 255, γραμματοδιδασκαλεία 13, δάσκαλοι 13, μαθητές 267.

Την ίδια περίοδο και σε άλλη καταγραφή, ο Καζάς Κατερίνης φαίνεται να διατηρεί 31 σχολεία, δημοτικά ή αστικές σχολές, γραμματοδιδασκαλεία, παρθεναγωγεία, σε 27 κωμοπόλεις και χωριά, ως εξής: αστικές σχολές 14, γραμματοδιδασκαλεία 13, παρθεναγωγεία/νηπιαγωγεία 4 με διδακτικό προσωπικό 39 (α.σ.22, γρ.13, π/ν 4) και μαθητές 1988 (α.σ.1198,γρ.267, π/ν523). Στον πίνακα του επιθεωρητή Δ. Σάρου 1906, εμφανίζεται για πρώτη φορά η εκπ/κή δράση στο Αιγίνιο-Λιμπάνοβο με 1 αστική σχολή (51 μαθ.37 αγ.14 κορ., βλαχόφωνοι 16, δάσκαλος 1) και στα καλύβια Λιμπανόβου (φτωχογειτονιά του Αιγινίου) γραμματοδιδασκαλείο 1 (δάσκαλος1).

Η ύπαρξη 4/τάξιου μικτού δημοτικού το 1906 στο Λιμπάνοβο επιβεβαιώνεται και στο πόνημα της Δάσιου Όλγας: «Η εκπαίδευση στον Καζά Κατερίνης κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας» στο συλλογικό τόμο «Η Πιερία στα Βυζαντινά και Νεότερα Χρόνια, Θεσσαλονίκη χ.χ.ε. σ.385-413).

Σε στατιστικό πίνακα μωαμεθανικών σχολείων της Κατερίνης, συνημμένο σε έκθεση του Επιτρόπου Κατερίνης προς το νομάρχη Θεσσαλονίκης, ο επιθεωρητής δημ. Σχολείων αναφέρει στις 12-4-1914 ότι κατά το σχολικό έτος 1913-14 λειτούργησε στο Λιμπάνοβο μονοτάξιο σχολείο για οθωμανούς, με 37 μαθητές επί 200 Οθωμανών κατοίκων (περί της εν γένει καταστάσεως της Υποδιοικήσεως Κατερίνης, Φακ. Αρ.52 της Γεν. Διοικήσεως Μακεδονίας, Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας).

Συμπερασματικά, στις αρχές του 20ου αι. το Λιμπάνοβο, τσιφλίκι Τούρκων αγάδων, κατοικείται από Χριστιανούς και Μωαμεθανούς, 600 περίπου αθροιστικά και διατηρεί 2 ή και 3 κατά περίοδο σχολεία. Οι κατοικίες του, πλινθόκτιστες και μονώροφες (καλύβια) με εξαίρεση 2-3 διώροφες, πετρόκτιστες των τούρκων γαιοκτημόνων. Η απασχόληση του πληθυσμού είναι αποκλειστικά αγροτική και κτηνοτροφική, σε μια περίοδο φυσικής οικονομίας και φεουδαρχικών σχέσεων (Μ. Νικολινάκος, Μελέτες πάνω στον ελληνικό καπιταλισμό, Αθήνα 1976, σ.17-18) με έντονο προσανατολισμό στην παραγωγή των άμεσα αναγκαίων καταναλωτικών αγαθών για ιδία χρήση στο πλαίσιο μιας αυτόνομης οικιακής οικονομίας. Η πολιτιστική δράση περιορίζεται στο εθιμικό αγροτοποιμενικό εορτολόγιο, στις κοινωνικές ευκαιρίες πολιτιστικής έκφρασης (γάμοι, βαφτίσεις, κηδείες) και στην εκτέλεση των θρησκευτικών-λειτουργικών καθηκόντων σε δύο υστεροβυζαντινούς ναούς (Απ. Παύλου και Αγ. Αθανασίου) και στο τζαμί που λειτουργεί και σαν σχολείο μέχρι πολύ αργότερα (1956). Αν στο ελεύθερο ελληνικό κράτος τα ποσοστά αναλφαβητισμού το 1907 αγγίζουν το 50,2% για τους άνδρες και το 82% για τις γυναίκες και η φοίτηση στο τετράχρονο δημοτικό σχολείο καλύπτει μόνο το 8,3% του μαθητικού πληθυσμού ηλικίας 6-10 ετών (Σ. Μπουζάκης, Νεοελληνική Εκπαίδευση 1821-1998, Gutenberg, Αθήνα 2002, σελ.71) είναι παραπάνω από ασφαλές το συμπέρασμα ότι στην υπόδουλη και μάλιστα επαρχιακή Ελλάδα τα ποσοστά είναι πιο απογοητευτικά.

Ενδεικτικά, παραθέτουμε ότι στα αρχεία του μόνο τριτάξιου δημοτικού σχολείου Λιμπανόβου κατά το σχολικό έτος 1913-14 φοιτούν μόλις 51 ντόπιοι μαθητές σε σύνολο 1000 κατοίκων, ενώ μόλις 2 αποφοιτούν την περίοδο 1921-22, δηλαδή 7 χρόνια μετά την έλευση των πρώτων θρακιωτών προσφύγων. Οι τελευταίοι έρχονται τμηματικά μετά το 1913 από περιοχές της Θράκης (Σκόπελος, Γρηζούν, Ασάρ. Γιασίκιοϊ, Πάλιανη, Τσαδώ) αλλά και άλλες περιοχές της Μακεδονίας και συνεισφέρουν στην πληθυσμιακή αύξηση του Λιμπανόβου, ταυτόχρονα με την αποχώρηση των οθωμανικών οικογενειών κατά την υποχώρηση και λίγο μετά του τουρκικού στρατού το 1912.

Μέχρι το 1920 οι Θράκες ενσωματώνονται ως τμήμα του γηγενούς πληθυσμού οικίζοντας εντός και ανάκατα του παλαιού οικιστικού σχεδίου. Την περίοδο 1922-24 εμφανίζεται και δεύτερο κύμα προσφύγων εκ Θράκης ως συνέπεια της Μικρασιατικής καταστροφής, της συνθήκης της Λωζάνης και της ανταλλαγής πληθυσμών καθώς και της γενικότερης έντασης που επικράτησε στην περιοχή της Αν. Θράκης και αμέσως μετά και μέχρι το 1928 εγκαθίστανται εκατέρωθεν του παλαιού οικισμού πρόσφυγες από την ανατολική Ρωμυλία, Καβακλιώτες και Ακμπουναριώτες, ισάριθμοι με τους προϋπάρχοντες κατοίκους.

Την περίοδο αυτή, αλλά και στη δεκαετία του ’30, παρουσιάζονται προβλήματα επισιτισμού των προσφύγων, αφού ο πληθυσμός σχεδόν τριπλασιάζεται, τα οποία αντιμετωπίζονται πρόχειρα και αναποτελεσματικά από το κράτος. Ο αγώνας των προσφύγων για επιβίωση,  οι διεκδικήσεις τους για παραχώρηση γαιών προς καλλιέργεια και η άρνηση των εντοπίων και πρώτων Θρακών προσφύγων να ενσωματώσουν τους εξ Αν. Ρωμυλίας Καβακλιώτες και Ακμπουναριώτες δημιουργούν το «τοπικιστικό ζήτημα» στο Αιγίνιο, μια διαχρονική διαμάχη μεταξύ δύο πληθυσμιακών ομάδων με διάφορη καταγωγή, η οποία πολλά δεινά επέφερε στην ανάπτυξη του, από τότε μέχρι και σήμερα.

Είναι όμως γεγονός ότι η εγκατάσταση των προσφύγων Θρακών και Ανατολικο-Ρωμυλιωτών στο Αιγίνιο εκτός της δημογραφικής της συνεισφοράς υπήρξε και για άλλους λόγους πολύτιμη. Το Αιγίνιο ενισχύθηκε με αγροτικό και ημιαστικό πληθυσμό δραστήριο, με γνώση εμπορικών και οικοβιοτεχνικών δραστηριοτήτων και εμπειρία σε εξειδικευμένες αγροτικές εργασίες και μάλιστα στην καλλιέργεια καπνού ώστε να αναδιοργανωθεί ριζικά η αγροτική παραγωγή. Οι πρόσφυγες οργάνωσαν τους πρώτους γεωργικούς συνεταιρισμούς για την προάσπιση των συμφερόντων τους, εντατικοποίησαν την καλλιέργεια πολλών χέρσων ελωδών εκτάσεων ιδιαίτερα μετά τις διανομές αγροτικής γης από την πολιτεία, ίδρυσαν πολιτιστικούς-μορφωτικούς συλλόγους που συνέβαλαν και συμβάλλουν στη διατήρηση των εθίμων και παραδόσεών τους.

2ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΙΓΙΝΙΟΥ ΔΙΔΑΚΤΗΡΙΟ

Για την μέχρι το 1913 περίοδο έχουμε ήδη αναφερθεί, άλλωστε για το ίδιο έτος συναντούμε και τα πρώτα σχολικά αρχεία. Το μόνο τριτάξιο δημοτικό σχολείο αρρένων που λειτουργεί ως μεικτό στεγάζεται στο «τζαμί», στην κεντρική πλατεία του Αιγινίου, κτίριο πετρόκτιστο με ξύλινη κεραμοσκεπή, παράθυρα με σιδεριές και τρεις αίθουσες οι οποίες κατά τις ανάγκες της συνδιδασκαλίας των τάξεων χωρίζονται με ξύλινες κατασκευές. Υπάρχει μικρός χώρος που λειτουργεί ως γραφείο διευθυντού-δασκάλων ενώ αργότερα- άγνωστο πότε- δημιουργείται πίσω από το κτίριο ξύλινη αίθουσα για τις αυξημένες ανάγκες λόγω της φοίτησης πολλών μαθητών. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το έτος 1929-30 φοιτούν 311 μαθητές-τριες. Μέχρι το 1927 αποφοιτούν 21 μαθητές και όλοι άρρενες, ένδειξη των κοινωνικών προτεραιοτήτων της εποχής καθώς και της ανισότητας μεταξύ των δύο φύλων. Απ’ το 1928 και μέχρι το 1935 καταγράφονται 20 αποφοιτήσεις θηλέων επί συνόλου 60 μαθητών ενώ από το σχολικό έτος 1930-31 εξισώνονται. Την ίδια χρονιά πρωτολειτουργούν το 1ο και 3ο δημοτικό για τις ανάγκες των προσφύγων, Καβακλιωτών και Ακμπουναριωτών αντίστοιχα, το μεν 1ο στο κτίριο του σημερινού Δημαρχείου, το δε 3ο στο συνοικισμό του Άκμπουναρ (οικία Τουρλακίδη). Ταυτόχρονα το τζαμί μετονομάζεται σε 2ο Δημοτικό Σχολείο Αιγινίου και λειτουργεί στον ίδιο χώρο για τις ανάγκες εντοπίων και Θρακιωτών μέχρι το σχ. έτος 1956-57. Η δυναμικότητα φοίτησης διακυμαίνεται από το 1930-31 (156 μαθητές) αύξουσα μέχρι το 1947-48 (282 μαθητές), ενώ φθίνει σταδιακά έως το 1966-67 (174 μαθητές) μέχρι και σήμερα.

Την περίοδο 1913-1948 υπηρετούν στο σχολείο οι παρακάτω δάσκαλοι: Δ. Παρασκευάς, διευθυντής (1924 και εξής), Κ. Μηνάς, Μ. Ευθυμίου, Κ. Αναστασιάδης, Τ. Καντάνης, Γ. Παπαδόπουλος, Β. Τζωρτζάκου, Κ. Πελάγου, Ε. Μαστραπά, Δ. Μαστραπάς, Αδαμόπουλος, Ε. Ντίνας. Η φοίτηση των μαθητών διακόπτεται αφού οι περισσότεροι προέρχονται από αγροτοποιμενικές οικογένειες, των οποίων οι ανάγκες για εργατικά χέρια ποικίλουν ανά εποχή. Ταυτόχρονα παρατηρείται κινητικότητα του προσφυγικού στοιχείου εντός του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας με αλλεπάλληλες μετοικήσεις καθώς και ανύπαρκτη υγειονομική περίθαλψη. Είναι συχνές οι αναφορές στα μαθητολόγια όπως: «Απεσύρθη κατά Νοέμβριον», «απεφοίτησεν αρχάς Απριλίου» ή «περί τα μέσα Νοεμβρίου ασθενήσασα βαρέως απεσύρθη». Οι ηλικιακές διαφορές μεταξύ των μαθητών υπερβαίνουν πολλές φορές και τα πέντε χρόνια. Οι σάκες των μαθητών είναι υφαντές. Οι ποινές προς τους μαθητές πάντοτε αυστηρές «προς συνετισμόν», για λόγους όπως την «δια λίθον επίθεσιν κατά οικίας» ή διότι «έπαιζε τυχερά παιχνίδια παρασύρων και άλλους μαθητάς». Ποινή άξια λόγου (1934-35) η διήμερος αποβολή στον Κ.Χ. , ο οποίος έδρασε «κατά τρόπον κακούργον» ενώ ταυτόχρονα «επί δέκα ημέρας αποκλεισμόν των μαθητικών παιδειών και κοινοποίηση της απόφασης στο σχολείο και στους γονείς». Τα έξοδα του σχολείου καλύπτει η κοινότητα και αργότερα ο δήμος επιμερίζοντας το κόστος στους κατοίκους με τη μέθοδο της «κοντότας» -ετήσιο ποσοστιαίο δικαίωμα επί της αγροτικής παραγωγής. Τα μαθήματα είναι πρωινά, οι τάξεις συνδιδάσκονται ανά δύο. Εκκλησιασμός οργανώνεται μια φορά το μήνα και οι εθνικές επέτειοι εορτάζονται με εωθινά τραγούδια από τους μαθητές στις πέντε τα ξημερώματα, διατρέχοντας τον οικισμό ντυμένοι στα εθνικά χρώματα, με παρελάσεις και θεατρικές παραστάσεις. Το σχ. έτος 1941-42 το σχολείο δε λειτουργεί , ενώ το Σεπτέμβρη του 1942 ο δ/ντής και το προσωπικό διαπιστώνουν την καταστροφή των εποπτικών και της επιπλοσκευής από τους Γερμανούς, ζητώντας αντικατάσταση. Το 1945 το Αιγίνιο χτυπιέται από τους αντάρτες. Καίγονται μάλιστα και δύο σπίτια στο Ακμπουνάρ (μαρτυρία Τ. Χρυσοχόου). Έχοντας το προνόμιο να βρίσκεται σε πεδινό οικισμό άρα ασφαλέστερο, το σχολείο φιλοξενεί κατά τον εμφύλιο πολλά παιδιά από γειτονικούς ορεινούς οικισμούς- Λιβάδι, Κολινδρό, Παλιάμπελα, Καστανιά. (μαρτυρία Στ. Ηλίδη).

Στα 1947 ο Ερυθρός Σταυρός Νεότητας (ΕΣΝ) εγγράφει μέλη και ορίζοντας υπεύθυνο εκπ/κο συστήνει τοπική επιτροπή ΕΣΝ στο Αιγίνιο. Οι φιλόδοξοι στόχοι της δράσης αυτής είναι: η καθαριότητα μαθητών και σχολικού περιβάλλοντος, η ενημέρωση για τους κινδύνους ατυχημάτων, η καλλιέργεια του σχ. κήπου και η πώληση των παραγομένων προϊόντων, η κατασκευή παντοφλών ή καστόρινων καπέλων για παιδιά «που έτυχε να βραχούν», η δημιουργία σχολικού φαρμακείου και η παροχή πρώτων βοηθειών. Τους πόρους για όλα τα παραπάνω εξοικονομούν τα παιδιά!!! Το 1948 διανέμονται είδη γραφικής ύλης «δια τους ανταρτόπληκτους και απόρους μαθητάς» καθώς και η δωρεά των Αμερικανών ερυθροσταυριτών (ένα κυτίο σε τέσσερις ερυθροσταυρίτες). Από το ίδιο έτος λειτουργεί και διανέμεται καθημερινά συσσίτιο, ως αποτέλεσμα της αμερικάνικης βοήθειας ώστε να μειωθεί η παιδική θνησιμότητα εξαιτίας της κακής διατροφής της οποίας ο δείκτης την εικοσαετία 1930-50 έχει φτάσει το 11,401/1000 για παιδιά ηλικίας 0-15 ετών. (Κ. Καλαντζής, «η παιδεία εν Ελλάδι 1935-51, Ελληνικά Γράμματα 2002, σ.189). Το συσσίτιο αποτελείται από γάλα κακάο και σταφιδόψωμο ενώ σπανιότερα μοιράζονται μαρμελάδες σε κονσέρβα και ρούχα. Τη σχολική χρονιά 1956-57 το σχολείο μεταστεγάζεται στο καινούριο διδακτήριο που χτίστηκε με δαπάνες και προσωπική εργασία των κατοίκων καθώς και με έσοδα από τα δημοπρατούμενα  σχολικά αγροτεμάχια, ευγενή δωρεά των σχολικών ευεργετών. Το νέο διδακτήριο αποτελείται από 5 αίθουσες και ένα γραφείο που στεγάζονται με κεραμοσκεπή, εξωτερικό διάδρομο και τρεις εισόδους, σε περίοπτη θέση στον οικισμό και με αδιαμόρφωτο αύλειο χώρο 4 στρεμ. , ο οποίος και ισοπεδώνεται το 1966. Τον επόμενο χρόνο προστίθενται οι καινούριοι χώροι υγιεινής και στο 1970 εθελοντική εργασία των γονέων γίνεται η εκσκαφή και αποχωμάτωση του ισογείου του σχολείου για να διευθετηθούν 2 αίθουσες- το Νηπιαγωγείο και η αίθουσα προβολών φυσικής. Στα 1975 ανεγείρεται νέα αίθουσα πολλαπλών χρήσεων με θεατρική σκηνή, δαπάνη του δημοσίου και το 1979 κατασκευάζεται το υπόστεγο του εξωτερικού διαδρόμου-μπαλκονιού του σχολείου, τοποθετείται η κεντρική θέρμανση και διανοίγεται η νότια πύλη για τη διευκόλυνση της πρόσβασης τροχοφόρων στην αυλή. Οι προσθήκες της περιόδου 1966-1979 έγιναν επί διεύθυνσης Στέφανου Ηλίδη.

Η περίοδος 1949-1967:Κατά την περίοδο αυτή όπως προαναφέρθηκε το 2ο Δημ. Σχολείο Αιγινίου λειτουργεί σε 2 διδακτήρια. Μέχρι το 1956 στο «τζαμί» και αμέσως μετά στο νέο οίκημα. Η οργανικότητα του σχολείου εξελίσσεται όπως απεικονίζεται στον παρακάτω πίνακα:

ΠΙΝΑΚΑΣ 2(Δάσκαλοι της περιόδου 1949-67)

Παρατηρήσεις:

• Ο Δημ. Παρασκευάς είναι ο μακροβιότερος δ/ντής του σχολείου-ίσως από το 1913, σίγουρα πάντως από το 1924 έως το 1951- Αιγινιώτης, αργότερα συνταξιοδοτηθείς διετέλεσε και δήμαρχος. Είχε μικρή αναπηρία στα κάτω άκρα και ήταν γνωστός για την αυστηρότητά του.
• Η Ευφροσύνη Μαστραπά-σύζυγος του προηγούμενου- υπηρετεί σχεδόν παράλληλα  και μέχρι το 1959.
• Η Δανάη Παρασκευά είναι κόρη των προηγουμένων.
• Ο Κων/νος Μπουροζίκας, ο πιο δραστήριος της εξεταζόμενης περιόδου. Επί των ημερών του χτίζεται το νέο διδακτήριο.
• Η δασκάλα Αικατερίνη Βλαχοστεργίου εκ Ραψάνης είναι παντρεμένη στο Αιγίνιο και αποφοίτησε το 1929 από το διδασκαλείο θηλέων Λαρίσης, παράρτημα της Φιλεκπαιδευτικής εταιρείας.
• Το σχολείο λειτουργεί 3/θ μέχρι την περίοδο 1949-60 όταν και γίνεται 5/θέσιο.

Όλοι οι υπηρετήσαντες εκπ/κοί φρόντισαν να κρατούν χαμηλούς «περί πολιτικής» τόνους στις δύσκολες περιόδους του εμφυλίου ή στα προ της επταετίας έτη, γι’ αυτό και απουσιάζουν εντυπωσιακά περιστατικά στις σχέσεις σχολείου-κοινότητας.

Οι πίνακες που ακολουθούν δείχνουν το μαθητικό δυναμικό, την κοινωνική του προέλευση, την επίδοση των αποφοιτούντων και την πρόσβασή τους στη Μ. Ε. για την υπό εξέταση περίοδο: 

Διαπιστώνει κανείς ότι οι αυξομειώσεις του μαθητικού πληθυσμού δεν σχετίζονται ιδιαίτερα με κοινωνικά φαινόμενα όπως η αστυφιλία ή η μετανάστευση, αφού το Αιγίνιο ως αγροτοποιμενικός οικισμός διατηρεί στην κατοχή αλλά και στον εμφύλιο ένα χαμηλό αλλά σταθερό βιοτικό επίπεδο. Συσχετιζόμενες όμως με τις προ εξαετίες γεννήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ένα πολιτικά άστατο περιβάλλον επηρεάζει αρνητικά τον οικογενειακό προγραμματισμό, π.χ. η μείωση της περιόδου 48-51 αφορά γεννήσεις των ετών 1942-45 (κατοχή-πρώτες εμφυλιακές συγκρούσεις) ενώ αντίθετα το αίσθημα πολιτικής αισιοδοξίας-ασφάλειας συνοδεύεται από αύξηση των γεννήσεων π.χ. η αύξηση της περιόδου 1951-53 αφορά γεννήσεις του 45-48 (λήξη του πολέμου, ο εμφύλιος έχει μεταφερθεί στην ορεινή Ελλάδα). Η φθίνουσα πορεία του μαθητικού δυναμικού της περιόδου 1953-62 μάλλον σχετίζεται με την επαγγελματική κινητικότητα (Αθήνα-Θεσσαλονίκη) των οικοδόμων-εργατών σε μια περίοδο άνθησης της οικοδομικής δραστηριότητας στα μεγάλα αυτά αστικά κέντρα. Απόδειξη της χαμηλής συνάφειας του φαινομένου με την μετανάστευση είναι και η αύξηση του 1963-64 αν και τις χρονιές αυτές η Πιερία παρουσιάζει τη μεγαλύτερή της κινητικότητα προς Γερμανία-ΗΠΑ- Καναδά.

Μέχρι και το 1957, ποσοστό μαθητών κοντά στο 10% αν και εγγράφονται στην ΣΤ΄ τάξη παραμένουν στάσιμοι. Το ποσοστό αυτό μειώνεται στο  μισό την περίοδο 1957-65 και ανακάμπτει τη διετία 1965-67. Οπωσδήποτε η κάμψη του 1957-65 σχετίζεται αφενός με τις πρωτοβουλίες της κυβέρνησης Κ.Καραμανλή-σύσταση επιτροπής για την εξέταση προβλημάτων της παιδείας, νομοθετικό διάταγμα 3971- που ωθεί προς την οργάνωση επαγγελματικής και τεχνικής παιδείας και την «προσφορά των αγαθών της ανθρωπιστικής παιδείας εις όσο το δυνατόν ευρύτερα στρώματα του λαού» (Α.Δημαράς, Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε, τομ. Β σ.238) και αφετέρου στη μεταρρύθμιση Γ. Παπανδρέου του 1964 η οποία και προβλέπει την υποχρεωτική φοίτηση στο γυμνάσιο. Η σχέση αποφοίτησης των δύο φύλων σε αριθμούς είναι σταθερή και ισότιμη.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΡΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΑΙΓΙΝΙΟΥ

Η κοινωνική διαστρωμάτωση του πληθυσμού έγινε με βάση την ιεράρχηση των επαγγελμάτων και με προφορικές πληροφορίες που αντλήθηκαν από κατοίκους για το κύρος και την οικονομική απόδοση των επαγγελμάτων στην περίοδο 1949-1967. ΄Ετσι στο 1ο στρώμα  συμπεριλήφθηκαν δάσκαλοι, δημόσιοι υπάλληλοι, στρατιωτικοί, αστυνομικοί, αρτοποιοί, κουρείς, κρεοπώλες, παντοπώλες, σιδηρουργοί, ξυλουργοί και οικοδόμοι. Στο 2ο στρώμα, γεωργοί, κτηνοτρόφοι και εργάτες με χαμηλό εισόδημα και στο 3ο στρώμα τα ορφανά (έλλειψη παρακολούθησης και εξωτερικών κινήτρων μάθησης).

Μελέτη κοινωνικής προέλευσης εγγραφέντων και απολυθέντων μαθητών-τριών και ποσοστό αποφοίτησης σε κάθε κοινωνικό στρώμα. 

ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΤΡΩΜΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΑΣ ΑΠΟΦΟΙΤΗΣΗΣ)

Από τους παραπάνω πίνακες εξάγονται τα ακόλουθα συμπεράσματα:

• Οι του 1ου στρώματος μαθητές παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή στην επίδοση με αριστεύσαντες το 22%, λίαν καλούς 45% και μετρίους το 33%. Η φροντίδα των οικογενειών τους και η έλλειψη έντονης οικονομικής ανασφάλειας καθώς και η απουσία ενασχόλησης με αγροτικές δραστηριότητες επιτρέπουν μια «κανονική» επίδοση ανάλογη της ανοργάνωτης εκπ/σης που παρέχεται.
• Οι μαθητές του 2ου κ. στρώματος που αποτελούν και την πολυπληθέστερη υπό εξέταση ομάδα παρουσιάζουν μικρότερη «αριστεία» (15%), μικρότερη «μετριότητα» 25,5% και εξαιρετική συσπείρωση 60% στην πολύ καλή επίδοση. Πιθανή εξήγηση στη μείωση άριστης επίδοσης, η έλλειψη βοήθειας από το οικογενειακό περιβάλλον, η μέτρια γλωσσική επικοινωνία, η ανάγκη να εργάζονται εποχιακά σε αγρούς και ποιμνιοστάσια για την υποστήριξη του οικογενειακού εισοδήματος αλλά και η ισχυρή βούληση να ξεφύγουν απ’ τη ζωή που γνώρισαν, δικαιολογεί τη μεγάλη συσπείρωση στην πολύ καλή επίδοση.
• Εντύπωση προκαλεί η απουσία αρίστων στο 3ο κ. στρώμα. Σε ποσοστό 70% βρίσκονται στο «πολύ καλά» και ίσα περίπου ποσοστά με τα άλλα δύο κοιν. στρώματα στη μετριότητα. Η παντελής έλλειψη φροντίδας και εξωτερικών κινήτρων μάθησης καθώς και η απαξίωση που υφίστανται αυτοί και οι οικογένειές τους από το κοινωνικό σύνολο καθώς και η φροντίδα για την επιβίωση, οδηγούν σε μια εναγώνια προσπάθεια αλλαγής των συνθηκών ζωής τους.
• Εξαιρετική εντύπωση δημιουργεί η διαφορά εγγραφέντων μαθητών στην Α’ Τάξη σε σχέση με τους αποφοιτήσαντες της ΣΤ΄ κατ’ έτος. Μόνο περίπου το 1/3 των εγγραφόμενων στην Α’ αποφοιτεί. Τα 2/3 των μαθητών που γνωρίζουν το σχολείο, διακόπτουν τη φοίτηση για να μην επανέλθουν ποτέ. Η διαρροή αυτή πιθανότατα συμβαίνει από τάξη σε τάξη. Το ποσοστό αυτό αθροιζόμενο με το 1/6 του σχολικού πληθυσμού που δεν εγγράφεται καν στο σχολείο κατά την ίδια περίοδο οδηγεί στο ασφαλές συμπέρασμα ότι ποσοστό 70% του παιδικού πληθυσμού ηλικίας 7-13 ετών δεν αποφοιτεί της στοιχειώδους εκπ/σης (βλ.Κ.Καλαντζής Ο.Π. σελ.110-111).
• Τραγικές είναι επίσης οι διαπιστώσεις για την πρόσβαση των μαθητών του σχολείου στη Μ.Ε. όπως εμφαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΜΑΘΗΤΩΝ/ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ Μ.Ε.

Ενώ το 93% του 1ου στρώματος συνεχίζει τις σπουδές στο Γυμνάσιο και το 73% του δευτέρου, ο κοινωνικός-μορφωτικός αποκλεισμός που υφίσταται το 3ο στρώμα, 41%, είναι αδυσώπητος. Η ταξική ανισότητα στην Ελλάδα του 1949-67 δείχνει να αναπαράγεται μέσα από το εκπ/κό σύστημα ακόμα και στην επαρχιακή-αγροτική περιφέρεια.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ

Το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα, τουλάχιστον στο σύνολο της εξεταζόμενης περιόδου και σίγουρα μέχρι του 1964 είναι το του 1913, όπως τροποποιήθηκε εν μέρει ως προς τα γλωσσικά μαθήματα στο 1929, δηλαδή δημοτική γλώσσα σε όλες τις τάξεις και παράλληλα καθαρεύουσα στις Ε’ και ΣΤ’. Κατά τη μεταρρύθμιση του 1964 καθιερώνεται η δημοτική γλώσσα σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης ενώ η καθαρεύουσα διδάσκεται παράλληλα μόνο στο γυμνάσιο και το λύκειο.

Τα διδασκόμενα μαθήματα κατά τάξη έχουν ως εξής: Θρησκευτικά, Ελληνικά, Πατριδογνωσία-Γεωγραφία, Πρακτική Αριθμητική, Ιχνογραφία, Χειροτεχνία, Ωδική και Γυμναστική, τα οποία διδάσκονταν σε όλες τις τάξεις, Ιστορία και Φυσική Ιστορία που διδάσκονταν στις Γ,Δ,Ε και ΣΤ τάξεις, Φυσική Πειραματική και Γεωμετρία στις Ε και ΣΤ τάξεις και Καλλιγραφία στις Β. Γ, Δ, Ε και ΣΤ τάξεις. Οι ώρες διδασκαλίας εβδομαδιαίως (Δευτέρα ως Σάββατο) ήταν στο 3/θ 92 ώρες και στο 5/θ 149 ώρες.

Η διδασκαλία επί το πλείστον ερβαρτιανή, παθητική, ακροαματική με απομνημόνευση. Κάποιες απόπειρες εφαρμογής του σχολείου εργασίας, συγκεχυμένες και αβέβαιες καταλήγουν μηχανιστικές και αυτοσχέδιες αν και οι «δημοδιδάσκαλοι» είναι πλέον απόφοιτοι Παιδαγωγικών Ακαδημιών ή τουλάχιστον διδασκαλείων. Ο διευθυντής επιλέγεται από τον Επιθεωρητή της Περιφέρειας και αναφέρεται σ’ αυτόν, κρατά την αλληλογραφία και εκπροσωπεί το σχολείο, δεν ασκεί διοικητικά ή επιθεωρητικά καθήκοντα στο προσωπικό, αλλά είναι υπεύθυνος για την τάξη και την καλή λειτουργία του σχολείου. Τη διαχείριση του σχολικού ταμείου έχει «η Σχολική Εφορεία» που αποτελείται από αντιπροσώπους γονέων και τον δ/ντή. Η υγεία των μαθητών παρακολουθείται από σχολίατρο, ο οποίος έχει στην επίβλεψή του ομάδα σχολείων του Νομού και εξ αυτού ασκεί τα καθήκοντά του πλημμελώς. (Κ. Καλαντζής Ο.Π. σ.113). Το προσωπικό του σχολείου κατ’ έτος επιλέγει από τον κατάλογο των εγκεκριμένων βοηθητικών βιβλίων του Υπουργείου τα κατάλληλα βιβλία κατά μάθημα και τάξη, συγκροτεί εξεταστικές επιτροπές για την αξιολόγηση και πιστοποίηση γνώσεων ενηλίκων που για πολλούς λόγους-πολεμικά γεγονότα, μετακινήσεις- δεν έχουν αποδεικτικά φοίτησης. Το ίδιο όργανο επιλέγει μαθητές για συμμετοχή στις καλοκαιρινές μαθητικές κατασκηνώσεις ιδιαίτερα για όσους παρουσιάζουν προβλήματα υγείας και κακή διατροφή, επιπλήττει μαθητές για «απείθειαν κατ’ εξακολούθησιν» διορθώνει τη διαγωγή τους. Δίνεται βαρύτητα στον εορτασμό των εθνικών επετείων ενώ στο τέλος κάθε χρονιάς γίνονται γυμναστικές επιδείξεις των Ε’ και ΣΤ’ τάξεων –πολλές φορές στο δημοτικό γήπεδο μαζί με τις υπόλοιπες σχολικές μονάδες, παρουσία των επισήμων- με πλήρες πρόγραμμα σουηδικής γυμναστικής και πολλές ημέρες προετοιμασίας.

Εκδρομές διοργανώνονται για την Ε΄και ΣΤ΄ τάξη χωρίς τη συνοδεία γονέων. Πολλές από αυτές διήμερες ή τριήμερες προβλέπουν διανυκτέρευση σε σχολεία. Ενδεικτικά αναφέρουμε εκδρομές στη Θάσο, Δελφούς, Πορταριά-Βελεστίνο.

Η καλλιέργεια του σχολ. κήπου με την επιμέλεια των μαθητών των μεγάλων τάξεων –στοιχείο των επιρροών του  Σχολείου Εργασίας-καθώς και η αυτοκαλλιέργεια των σχολικών αγρών με βαμβάκι-προ του 1960 η συλλογή βάμβακος γινόταν από τους μαθητές- δείχνει τις πενιχρές οικονομικές δυνατότητες του σχολείου έστω και για τις βασικές λειτουργικές δαπάνες. Η θέρμανση κατά τους χειμερινούς μήνες εξυπηρετούνταν με ξυλόσομπες, την καύσιμη ύλη των οποίων μετέφεραν καθημερινά οι μαθητές από το σπίτι τους- δύο κούτσουρα ο καθένας.

Είναι βέβαιο ότι λειτούργησε και νυχτερινό σχολείο για ενήλικες αναλφάβητους ηλικίας 14-30 ετών. Δυστυχώς, ενώ βρέθηκε αλφαβητικός πίνακας των φοιτησάντων, δεν μπορεί να προσδιοριστεί με ακρίβεια το σχολικό έτος λειτουργίας του- ίσως μεταξύ των ετών 1955-57 (μαρτυρία Μπαλωματή Δ.-αρχείο σχολείου). Η άφιξη των Βασιλέων στο Δημαρχείο το Μάιο του 1966 αποτελεί γεγονός που κινητοποιεί τις σχολικές μονάδες όπως και κάθε επίσκεψη σημαίνοντος πολιτικού προσώπου.

Οι γονείς των μαθητών υπήρξαν πάντοτε αρωγοί και συμπαραστάτες του σχολείου. Έχω ήδη αναφερθεί για την εθελοντική συμμετοχή τους σε όλες τις φάσεις κατασκευής αλλά και στις μεταγενέστερες προσθήκες του νέου διδακτηρίου. Τα έσοδα του συλλόγου γονέων- από χορούς ή εράνους –διαθέτονταν πάντα στο ακέραιο για τον εξωραϊσμό του σχολείου, την αγορά εποπτικών πολλές φορές και για τα λειτουργικά έξοδα. Συμμετείχαν αθρόα στις συναντήσεις του σχολείου, στις εθνικές γιορτές, τις γυμναστικές επιδείξεις αλλά και στις παιδαγωγικού χαρακτήρα ομιλίες- αποχαιρετισμούς που γίνονταν με τη λήξη των μαθημάτων. Η σχέση εκκλησίας-σχολείου είναι αρμονική. Το σχολείο εκκλησιάζεται μια φορά το μήνα και προ διακοπών. Κανείς ιεροδιδάσκαλος δεν υπηρετεί στο σχολείο την περίοδο αυτή αν και τρεις τουλάχιστον διδασκάλισσες κάνουν κατηχητικά μαθήματα κατά τις απογευματινές ώρες ανεξάρτητα όμως από το πρόγραμμα του σχολείου. Το φιλόπτωχο «ενοριακό ταμείο» πολλές φορές και ιδιαίτερα από το 1960 και μετά ενισχύει άπορους μαθητές και τις οικογένειές τους με χρήματα, σχολικά είδη, ιματισμό και καυσόξυλα για το χειμώνα (Βιβλίο φιλόπτωχου ταμείου Ι.Ν.Κοιμ.Θεοτόκου Αιγινίου 1960-74).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Το Αιγίνιο από τις αρχές του αιώνα συντηρεί τριτάξιο δημοτικό και από το 1930 και μετά τρία δημοτικά σχολεία. Το 2ο δημοτικό σχολείο που αποτελεί και συνέχεια του πρωτοϊδρυθέντος τριτάξιου συντηρείται και επιβιώνει χάρη στις φιλότιμες προσπάθειες των κατοίκων και του διδακτικού προσωπικού. Παρά τα πάγια προβλήματα του εκπαιδευτικού μας συστήματος, τη φτώχεια, την έλλειψη διδακτικών μέσων και κτιριακών εγκαταστάσεων, τις επισιτιστικές δυσκολίες και τα προβλήματα που επισώρευσε μια πολεμική δεκαετία κατόρθωσε να μορφώσει τις νεότερες γενιές των Αιγινιωτών ενισχύοντας σίγουρα και αναπαράγοντας ως ένα βαθμό την κοινωνική ανισότητα, όχι ως ειδικό τοπικό αλλά ως γενικό πρόβλημα κάθε κοινωνίας και κάθε εποχής. Ήδη το Αιγίνιο μετεξελίσσεται σε μια αγροτοβιοτεχνική κωμόπολη, εξέλιξη η οποία οφείλεται σε σημαντικότατο βαθμό και στη δράση του 2ου Δημοτικού Σχολείου Αιγινίου.

Ανδρικόπουλος Αυγουστίνος, εκπαιδευτικός ,ερευνητική εργασία, Διδασκαλείο Δ.Ε. «Δ. ΓΛΗΝΟΣ», Θεσσαλονίκη, 2004